Thiếu máu hay gặp ở phụ nữ sau sinh, sau phẫu thuật mất máu, hoặc xuất huyết tiêu hóa, nhiễm giun sán. Mọi nguyên nhân mất máu, thiếu máu, đều biểu hiện sắc mặt xanh xao, mệt mỏi, hoa mắt chóng mặt, tim đập nhanh, ngủ không yên giấc, đầu óc không tập trung, thậm chí có người bị ngất khi đang làm việc. Phép trị thiếu máu, mất máu tùy theo thể chứng từng người.

Thiếu máu do tỳ vị hư: Thường gặp những người hay lo nghĩ, ăn uống kém. Phép trị là bổ tỳ vì tỳ sinh huyết. Nếu tỳ vị hấp thụ tốt thì huyết cũng được đầy đủ. Thường dùng bài Quy tỳ gia vị gồm có:  Nhân sâm 12g, bạch truật 12g, hoàng kỳ 12g, phục thần 14g, đương quy 16g, táo nhân 10g, viễn chí 10g, long nhãn 10g, mộc hương 6g, cam thảo 4g, đại táo 3 quả. Bài này rất thích hợp với người  thiếu máu do tâm tỳ hư, ăn kém, ngủ kém, thần kinh suy nhược.

Thiếu máu do can thận âm hư: Thường gặp người gầy gò, nóng trong. Phép trị bổ âm, dưỡng huyết, ích can thận. Thường dùng bài Tứ vật gia giảm gồm có vị: Thục địa 25g, đương quy 14g, xuyên khung 14g, bạch thược 14g. Bài này rất thích hợp chứng huyết hư người gầy gò,  kinh nguyệt không đều, nếu rong kinh thiếu máu gia ngải diệp và hương phụ.

Phụ nữ sau sinh thiếu  máu, hoặc sau phẫu thuật mất máu, sau đợt ốm nặng do khí huyết đều suy… Phép trị cần bổ cả khí lẫn huyết, mà chú trọng bổ khí vì khí sinh huyết. Thường dùng bài Thập toàn gia giảm gồm có: Thục địa 30g, đương quy 14g, xuyên khung 14g, bạch thược 14g, nhân sâm 12g, bạch truật 12g, phục linh 12g, hoàng kỳ 12g, nhục quế 4g.  Bài này rất thích hơp với những người thiếu máu sau khi sinh, sau hậu phẫu, mới ốm dậy...hoặc thiếu máu sau xuất huyết tiêu hóa, sau trị giun sán, thiếu máu các thể.

 Thiếu máu cấp tính, do xuất huyết tiêu hóa. Phép trị cần cầm huyết trước, sau bổ huyết.  

  Thiếu máu do nhiễm giun sán thì phải xổ giun sán trước, bổ sau.

Các món ăn, bài thuốc bổ máu rất phong phú đa dạng,  nguyên tắc cơ bản chọn món ăn bổ máu, cần phải bổ dưỡng, dễ tiêu, đầy đủ cân đối các thành phần dinh dưỡng, cơ thể người bệnh chấp nhận. Sau đây là một số món ăn bài thuốc dân gian bổ máu có thể chúng ta lựa chọn  như:

Do tâm tỳ hư: Thường gặp  ở người vốn  hay lo nghĩ, ăn uống kém, có thể chọn món ăn bài thuốc sau:

     - Chè hạt sen. Gồm có hạt sen 50g,  nấm mèo 20g, đậu xanh 30g đường cát gia vị vừa đủ ăn tuần vài lần.

    - Thịt bò xào với hoa lý.

    -  Bao tử heo tiềm hạt sen.

    - Chim cút tiềm với bài Quy tỳ nói trên.

Do can thận âm hư: Thường gặp người  gầy gò, nóng trong thiếu máu  Có thể chọn món ăn bài thuốc sau:

    -Cháo lươn đậu xanh.

    -Cải bó xôi xào với gan heo.

    - Chè đậu xanh, mộc nhĩ, táo đỏ.

Do khí huyết đều suy: Thường gặp ở phụ nữ mất máu sau sinh hoặc sau phẩu thuật, sau đợt ốm nặng. Có thể chọn món ăn bài thuốc sau:

Gà ác tiềm, hạt sen, nấm mèo. Gà ác làm sạch 1 con,  hạt sen 30g, nấm mèo 20g, cho thêm  gừng, hành, gia vị vừa đủ. Tất cả cho vào hầm, tiềm nhừ ăn cả cái lẫn nước tuần vài lần.

Nói chung món ăn bổ huyết nên chọn món ăn giàu chất đạm có trong (thịt cá, trứng, sữa, gan động vật, đậu mè các loại…). Chất bột có trong (gạo lứt, bắp tươi, bánh mỳ đen, các loại ngũ cốc tươi mới còn nguyên vỏ lụa…). Chất béo có trong (dầu mè thực vật và mỡ cá…). Thức ăn giàu vitamin B12, vi chất có trong rau củ quả  mầu xanh đậm, đỏ đậm, vàng đậm như cà rốt, bí đỏ,  rau ngót, rau đay, giá đậu, trái cây như bơ, dâu, táo, nho, na, sầu riêng, măng cụt…và nhớ uống đủ nước.

LY Phan Thị Thạnh (Hội Đông y Vũng Tàu)